پژوهش – تصویر بیگانگان در شعر مشروطه (سید اشرف الدین گیلانی، بهار و عشقی)- قسمت …

پاریس از انگلستان یاری خواست حق سیاست «کلمانســـــو»را [۱۰]
( همان: ۱۳۰)
در مقایسهی انقلاب فرانسه و انقلاب مشروطه ایران میتوان گفت که آن چه در بروز دو انقلاب موثر بوده است شباهت های زیادی به هم دارند: شرایطی همچون وجود استبداد داخلی در دو سرزمین، اوضاع بد اقتصادی، عوامل فرهنگی و سیاسی حاکم بر جامعه، و بهرهگیری وسیع روشنفکران ایرانی از اندیشههای روشنفکران فرانسوی مهمترین استفاده های وسیع ایرانیان از انقلاب فرانسه بوده است.
بهار همچنین معتقد است برای پیشرفت میبایست، ضمن استفاده از امکانات محلی و بومی کشور، از امکانات و دستاوردهای جدید کشورهای اروپایی نیز بهره برد:
تو شرقی ای و به شرق اندرون کمالاتی است ولی چه سود که غربت فریب تام دهد
ز غـــرب علم فراگیر و ده به معدهی شــرق که فعل هاضمـهاش با تن انضمام دهد
(همان: ۴۴۵)
در دیوان ملک الشعرایبهار، ترجمهی دو قطعه شعر فرانسوی در قالب مثنوی دیده میشود که نمونه ای از تأثیر پذیری ادبی بهار، از شاعران فرانسوی است.
۴-۲-۲-۷-۱- تصویر شناسی فرانسه
در تصویری که بهار از کشور فرانسه در دیوانش ارائه کرده، شباهتهای زیادی میان شرایطی که ملت فرانسه در آستانهی انقلاب خود در آن بود و شرایط ملت ایران وجود دارد. هر چند بیش از یک قرن میان دو انقلاب فرانسه و انقلاب مشروطهی ایران فاصله است؛ الهامپذیری انقلابیون و تأثیرگرفتن از خواستهای مردم فرانسه در انقلاب مشروطه مشاهده میشود.
تصویر کلی یا الگوی قالبی در تصویر بهار از فرانسه، تصویر کشوری انقلابی و مبارز است که توانسته در طی هجوم آلمانها به خاک فرانسه، در حد توان مقاومت کند.
همچنین این کشور مهد اندیشمندان و روشنفکران است وگروه غالب ایرانیان کشور فرانسه را کشوری متمدن، انقلابی و مرکز اندیشهوری و هنر میدانند و بهار در قسمتهایی از دیوانش از این اندیشهها بهره برده است. بهار همچنین دیدگاه و تصویری مثبت از علم ودانش غربیان دارد و ایرانیان را به کسب این علوم فرنگ فرا خوانده است.
۴-۲-۳- تصویر:
۴-۲-۳-۱- آمریکا
بدون شک ردپا و حضور آمریکا در ایران از دورهی قاجار بوده است. در خلال سالهایی که قدرتهای بزرگ و استعماری جهان در اثر شرکت در جنگ جهانی اول اول دچار ضعف شدند، آمریکا با استفاده از این فرصت، حضور استعماری خود را با ظاهری دوستانه آغاز کرد( تیموری:۱۳۳۲: ۸).
روابط آمریکا با ایران را میتوان به سه دوره تقسیم کرد: ۱- دورهی حضور نامحسوس ۲- دورهی حضور محسوس و روابط سلطه گرایانه ۳- دوره ی تیرگی روابط و پایان حضور با انقلاب اسلامی (رنجبر، ۱۳۸۰: ۱۱).
آمریکاییان در ایران به علت حضور دو قدرت بزرگ روس و انگلیس با احتیاط کامل وارد شدند و در رقابت نامحسوس، حرکت نفوذی روز افزونی را ایجاد کردند و به تدریج گسترش دادند دولتهای روس و انگلیس به علت نفوذ و دخالتهای استعمارگرایانهی خود، چهرهی منفی در میان مردم ایران داشتند؛ آمریکاییان با مطالعه و شناخت این زمینهها حضور خود را درایران آغاز کردند(منصوری،۱۳۶۴: ۲۳).
در گامهای بعدی قراردادهایی میان ایران و آمریکا منعقد گردید که میتوان به انعقاد عهدنامهی خطآهن در سال ۱۸۸۲م. اشاره کرد. آمریکا نیز در پی گرفتن امتیازات نفتی در ایران بود، از این رو در سال ۱۳۰۳ش. یک قرارداد با شرکت سینکلر منعقد شد و مجلس ایران نیز آن را تأیید کرد ولی با اعتراض شدید روس و انگلیس مواجه و به تعطیلی کشیده شد (مدنی،۱۳۶۱: ۱۰۷).
پس از قدرتگیری و کودتای رضاخان در ایران، حضور آمریکا، حضور چندان مشهودی نبود، بلکه آنان به طور نامحسوس در مجامع بین المللی با اظهار نارضایتی از سلطهی روس و انگلیس از مردم ایران دفاع میکردند و در جنگ جهانی اول نیز خواستار خروج نیروهای روس از ایران شدند (همان: ۱۰۷).
دیدگاه بهار نسبت به بیگانگان استعمارگر، که قصد نفوذ در امور مالی و منابع ملی ایران داشتند نگاه مشابهی بود. او در خصوص امتیاز نفت شمال که مجلس شورای ملی قرارداد واگذاری آن را به کمپانی «استاندارد اویل» تصویب کرد و در سال ۱۳۰۳ش. که بار دوم مجلس شورای ملی، قانون واگذاری امتیاز نفت شمال را بر پایهی پیشنهاد کمپانی سینکلر تصویب کرد معترض بود و حقوق نفت شمال و جنوب را از آن ملت ایران میدانست. او با سرودن دو غزل با مطلع :
ز نادرستی اهل زمان شکسته شدیم ز بس که داد زدیم آی دزد خسته شدیم
(بهار:۱۳۸۷: ۱۰۴۶)
کسی که افسر همت نهاد بر سر خویش به دست کس ندهد اختیار کشـــور خویش[۱۱]
بگو به سفله که در دست اجنبــــی ندهد کسی که نان پدر خورده، دست مادر خویش
(بهار:۱۳۸۷: ۱۰۴۱)
۴-۲-۳-۱-۱- تصویرشناسی آمریکا
حضور آمریکا در عرصههای سیاسی و اجتماعی ایران در دورهی مشروطه، چندان چشمگیر نبود و در واقع آن دوران، آغاز حضور نامحسوس کشور آمریکا در ایران است. نفرت حاصل از حضور دو قدرت استعماری روس و انگلیس در ایران، موجب شد تا تصویر واقعی این کشور بیگانه، برای ایرانیان چندان روشن نباشد همچنین حمایتهای غیر مستقیم آمریکا در عرصههای بینالملی از ایران سبب شد تا به مروراعتماد ایران به آمریکا جلب شود. میتوان گفت؛ ایرانیان به طور کلی وجههی ذهنی و تصویر منفی از آن کشور نداشتند. البته لازم به ذکر است با افزایش حضور آمریکا و افزایش دخالتهای این کشور در امور داخلی ایران در نگرش ایرانیان نسبت به آمریکا تغییراتی محسوس ایجاد شد.
آمریکا تا مدتها توانست، تصویری از خود در میان ایرانیان ایجاد کند که واکنش منفی چندانی از سوی ایرانیان به دنبال نداشت ودر واقع، دگر تصویر این کشور بیگانه در میان مردم ایران، به همان شکل پذیرفته شد.
۴-۲-۳-۲- جمهوری آذربایجان
بهار در سال ۱۳۲۳ش. به همراه جمعی از فضلا و رجال ایرانی به دعوت دولت اتحاد جماهیر شوروی، به مناسبت جشن آغاز بیست و ششمین سال انقلاب شوروی، با هواپیما به باکو، مرکز جمهوری آذربایجان رفت. تصویری که بهار از این شهر در اشعارش نمایش داد، شرح مستقیم دیدههای اوست و نوعی سفرنامه محسوب میشود:
…خاک باکو، وطن و مأمن دینداران بود اندر آن عهد که بر شرق گذشت اسکنـــدر
شهر باکو، نه که دردانهی تاج مشــرق خاک باکــو، نه که دروازهی صلـــح خاور
خاک باکویه عزیز است و گرامی بر ما که ز یک نسل و تباریم و ز یک اصل و گهر
(بهار، ۱۳۸۷: ۵۶۵)
بهار احساس ویژه ای نسبت مردم آذربایجان داشت؛ چرا که آنها را هم نژاد ملت ایران میدانست. او ضمن اشاره به مشترکات میان دو ملت، دربارهی زیباییهای طبیعی و مناظر دیدنی آن شهر اشعاری سرود و ویژگیهای خوب اخلاقی مردم آن شهر را ستود:
بیشه ای دیدم آن جـــا ز مجانیـــق بلنـــد وز عمـــارات قوی پیکر و عالی منظر…
خاک او صنعت و آبش هنر و بذرش کار شجرش علم و شکوفه شرف و میوه ظفر
نه گدا دیدم آن جای و نه درویش و نه دزد نه فریبندهی دختـــر، نه ربـایندهی زر
برای دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت pipaf.ir مراجعه نمایید. |