سایت مقالات فارسی – تصویر بیگانگان در شعر مشروطه (سید اشرف الدین گیلانی، بهار و عشقی)- قسمت ۲۹

(همان: ۵۶۶)
در ادامه بهار، پرتلاش بودن مردم باکو را تصویر کرد که نشانی از دربهدری در آنجا یافت نمیشد. او تفاوتهای میان وضعیت جامعهی ایران را با شهر باکو به طور ضمنی بیان میکند و در عمق ضمیر خود حسرت میخورد:
مـزد بخشند به میــــزان توانــــایی و زور وان که بیمار و ضعیف است پزشکش یاور
برتر از مزد در این ملک ، مکان یابد و جاه هر هنـــر پیشـــه و هر عالـــم و هر دانشـور
(همان)
۴-۲-۳-۲-۱- تصویرشناسی جمهوری آذربایجان
تصویری که بهار از آذریایجان و شهر باکو ارائه کرده حاصل مشاهدهی مستقیم او از آن جاست. دگر تصویری که او از این شهر به نمایش میگذارد به همین شکل در ایران نیز پذیرفته شده بود.
در نگرش بهار دربارهی شهر باکو و توصیف مناظر، دیدنیها و خصوصیات مردم آنجا با سابقهی تاریخی و پیشینهی فرهنگی مشترک ایران و آذربایجان در ارتباط است. در این تصاویر بهار، ضمن ارج نهادن به جنبههای اخلاقی و اجتماعی مردم باکو خصوصیات آنها را در خوبی و پر تلاش بودن به تصویر میکشد.
۴-۲-۳-۳-پوشکین
الکساندر سرگی یویچ پوشکین(۱۷۹۹-۱۸۳۷م.) بزرگترین شاعر و پدر ادبیات روس است. تمامی نویسندگان سرشناس سدهی نوزدهم روسیه، از سرمانتوف و گوگول گرفته تا داستایوفسکی و تولستوی و گورکی همه به پوشکین مدیون هستند؛ ولی اهمیت کار پوشکین محدود به کشور خود نبود بلکه به فراسوی مرزهای آن کشور نیز کشیده شده است. پوشکین نخستین نویسندهی روس بود که آثارش در میان طبقات تحصیل کردهی اروپا جا باز کرد بهگونهای که ادبیات روس در آن زمان جای خود را در میان ادبیات کشورهای اروپای غربی پیدا کرد. او ادبیات را هنر کلمهها مینامید و میپنداشت این هنر از خصیصههای زندگی روحی و احساس انسان است. او به ادبیات ایمان داشت و معتقد بود که ادبیات نوری است درخشان در قلب انسان و در عین حال راهگشای حصول به ایدهآلهای انسانی ( آتش برآب، ۱۳۸۲: ۶۵۹).
بهار به مناسبت صد و پنجاهمین سال تولد پوشکین، قصیدهای به نام « درود بر پوشکین» داردکه نشان دهندهی روح بلند و متواضعانهی بهار است. ملکالشعرای بهار، شاعر و سیاستمدار و وطنخواه است و در جایجای دیوانش از شکوه گذشتهی ایران یاد میکند و دربرابر قدرتهای استعمارگر میایستد و از همه میخواهد در مقابل بیگانگان متجاوز بایستند و روحیهی استعمارستیزی را تقویت کنند. بهار، در مواجهه با این شاعر بیگانه، فکری جهان شمول دارد و او را به علت فضل و دانش و اندیشه های مبارزه طلبانهاش علیه حکومت استبدادی وقت، ستود و او را شاعری ابدی و جاودان معرفی کرد:
درود بر تو و فضل وکمالت ای پوشکین به طبع نازک و لطف و خیالت ای پوشکین
تویی ز مــــا صــد و پنجاه پــــایه بالاتر بریم رشک به جاه و جـلالت ای پوشکین
مرا هنــــوز نزاییــــده مام دهـــر، اما رسیـدهای تو بــه اوج کمالت ای پوشکین
(بهار، ۱۳۸۷: ۵۹۶)
۴-۲-۳-۳-۱-تصویرشناسی پوشکین
«پوشکین» این شاعر بیگانه روسی، برای بهار سمبل آزادیخواهی و مبارزه علیه استبداد بود. مبارزات او برضد حکومت تزار روس و اندیشههای ضد استعماری و ضد استبدادی او و صدای اعتراض آمیز او که هم صدا با ملت های رنج کشیده و مبارز جهان است باعث شد تا تصویری منتقد از اوضاع زمانهاش، از خود در اذهان ملتهای جهان برجای بگذارد و دیگر معترضین و منتقدین به تأسی از او در راه آزادیخواهی گام بردارند.
تصویر پوشکین در ذهن و آثار بهار، تصویر انسانی مبارز و آزادیخواه است که به نقد حکومت استبدادی و ساختار سیاسی موجود در کشورش پرداخت و در این راه رنجهای فراوانی را متحمل و حتی تبعید شد. دگر تصویر او به همین صورت در آثار بهار و دیگر شعرا، انعکاس یافته و با نوعی احترام و بزرگداشت همراه است.
۴-۲-۳-۴-رابیند رانات تاگور
رابیند رانات تاگور از سخنوران نامور روزگار ماست. درست است که تاگور، فیلسوف، موسیقیدان و نقاش هم بود؛ اما پیش از هر چیز شاعر بود. او را باید در ردیف گوته و ویکتورهوگو از بزرگان و سخنگویان چند قرن گذشته به شمار آورد. او از همان کودکی شعر میگفت و جز به شعر، به چیز دیگری دل نداد.
نهال آزادی و رستگاری هند از گفتارهای شورانگیز این مرد میهن دوست بالیدن گرفت. سرودهای دلکش وی در سراسرکشور پهناور هند بر سر زبانهاست.
مادر هند در طی این صد سال اخیر دو فرزند در آغوش خود بپرورانید که هر یک در رستگاری آن به جان و دل کوشیدند: یکی مهاتما گاندی است ودیگری رابیند رانات تاگور(پور داود،۱۳۴۰: ۱۳). رابیند رانات تاگور، شاعر و فیلسوف معروف هندی در سال ۱۳۱۰ش.که هفتادمین سال ولادت او نیز بود به ایران آمد و با استاد بهار از نزدیک آشنا شد. ملکالشعرای‌بهار، اشعاری را در تجلیل از این شاعر و فیلسوف هندی سرود و آن را «هدیهی تاگو » نام نهاد:
تا که در این عصــر نوین بیدرنگ در بر تاگـــور نهادنــد چنـــگ
ذات قدیمی پی بست وگشـــــــاد قــــوس هنر درکف تاگور نـهاد
چون که بزد چنگ بر آهنگ راست نغمهی اصلی ز دل چنگ خاست…
( بهار،۱۳۸۷: ۸۰۹)
۴-۲-۳-۴-۱- تصویرشناسی رابیند رانات تاگور
تصویری که بهار از «رابیند رانات تاگور »شاعر وطنخواه و ملی هند، در اشعار خود دارد همان تصویری است که او از خود در دیگر کشورها پدید آورده است. دیگر کشورها نیز از این شاعر و فیلسوف بزرگ هندی به بزرگی و احترام یاد میکنند و همین تصویر و نگاه در شعر بهار نیز جلوهگر است. او نماد آزادیخواهی و مظهر رستگاری هندوستان است. این حکیم هندی، با اشعار خود توانست تصویری از خود در میان ملتها ایجاد کند که همه او را شاعری آزادیخواه قلمداد میکنند. در دیوان بهار دگر تصویری که از این شاعر ملی نشان داده میشود نیز با چهرهی واقعی و تصویرش در کشور هند هماهنگ است.
۴-۲-۳-۵-کنفوسیوس
نگاه بهار به کنفوسیوس، مشهورترین فیلسوف، نظریه پرداز سیاسی و معلم چینی، که در چین باستان میزیست نگاهی همراه با احترام و ارادت است. بهار جایگاه این فیلسوف چینی را در کنار بزرگانی چون لقمان و سقراط میداند.او در منظومههای «کارنامه زندان» و « وظیفه شناس» سخنانش را برگرفته از این حکیم چینی میداند:
عارفی از طــریق فســـوس گفته بود این سخن به کنفوسیوس
گفتههایش به نظم سنجیدم زان که عیــــن حقیقتش دیــــدم …
(همان: ۶۹۷)
وی در ادامه منظومههای: «کارنامه زندان» در حکایت «مرغ پیر که به دام افتاد» نیز داستانی از کنفوسیوس نقل میکند و یکی از تجربیات این حکیم چینی را شرح میدهد و با این تمثیل دلیل زندانی شدن خود را هم به اجمال بیان میکند:
خواندم اندر حدیث کنفوسیوس داستانی به طبع ها مأنوس
روزی آن رهبـــر نکــوکـــاران به رهی میگذشت بایاران…
(همان:۷۱۵)
۴-۲-۳-۵-۱- تصویرشناسی کنفوسیوس