کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت هشتم

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

 

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

درب و داغان شدن

 

این خاکدان(دنیا)

تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی

آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

 
پس کشیدن-به عقب کشیدن
از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

حجله بستن-به پا کردن و آراستن حجله

ارزیاب-کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند
خرپا-چوب بندی زیر سقف یا پل
اسپند روی آتش بودن(سخت نگران و دلواپس بودن، آرام و قرار نداشتن)

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

از سر نو(دوباره)

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن
پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن
خام عقلی-حماقت-دیوانگی
خودفروش-فاحشه-خائن

جواب کردن-به کار کسی پایان دادن-از کار اخراج کردن

 
آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

آدم(نوکر، امردی که بچه‌بازان نزد خود نگاه می‌دارند و مخارجش را می‌پردازند)

 
خودرو-آن چه بی اسب رود

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

درس خوان-شاگرد زرنگ و کوشا

پینه-وصله-پوست سخت شده

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

خایه دار-با جرات-شجاع

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

راه داشتن-چاره ای داشتن-داشتن ارتباط پنهانی-وجود داشتن راه مخفی با جایی

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

 

خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

 
رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری

تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

امروزه روز(این روزها، در این دوره و زمانه)

حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن
آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

دل کسی آب شدن-به اوج تمنا رسیدن-بسیار مشتاق شدن-بی تاب شدن

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن

آتشی شدن-از کوره در رفتن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال
دست به دهن-کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد-آدم کم درآمد و تهی دست
چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود
آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)
خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن
 

دست به دهن رسیدن-چیزی اندک ولی کافی برای معاش داشتن

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

افسرده‌بیان-بی‌هوده و بی‌مزه‌گو
بیسار-فلان
 

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

 

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

بستن کسی به دم خود-همیشه کسی را همراه داشتن

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)
 

چاشت-صبحانه-ناشتایی

خاک به دهنم-زبانم لال
حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن
پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست
رک گو-کسی که صریح و بی پروا حرف می زند
به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن

چغندر پخته-لبو

چنبره زدن-حلقه زدن

انگشت‌شمار(کم، معدود)

پیشنهاد-طرح

تزریقات چی-کسی که کارش تزریق آمپول است

چشم ِ غربال-سوراخ های غربال

 

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

بابت-مورد-زمینه-موضوع
به رگ غیرت کسی بر خوردن-سخن یا عملی بر کسی ناگوار آمدن

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن
چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی
دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر

ریق افتادن-ریغ افتادن

پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است

 
خوراک-مصرف یک دوره ی معین

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

بند را آب دادن-فرصتی را از دست دادن-خود را لو دادن-رسوایی به بار آوردن

تجدید شدن-قبول نشدن در پایان سال تحصیلی و تکرار برخی از درس ها در شهریور ماه

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن
چایمان-سرما خوردگی
خانه یکی-صمیمی و یکدل

ذُق زدن-بهانه گرفتن و گریه کردن-نق زدن
دهنه سرخود-بی بند و بار

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن

خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

حمله گرفتن-غش کردن
دست به گردن-در حال معاشقه-سریع الوصول

 
خوش خوشان-اندک اندک-به تدریج-کم کم

خلاص-تمام شد-مُرد

بلا گردان کسی شدن-به جان خریدن بلای کسی

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم
چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد
پِق-صدای خنده ی ناگهانی

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

پشت سر هم-پیاپی متوالی

خالی بند-چاخان-دروغ گو

دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

اُزبَک(بی‌ریخت، ژولیده، ازخودراضی)

دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

خوش خوشان-اندک اندک-به تدریج-کم کم

 
بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

 
حال کسی را جا آوردن-نگا. حال آوردن

چنبره زدن-حلقه زدن

چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند
دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

الانه-همین حالا-هم اکنون

زیر تشکی-رشوه

راپرت-گزارش-خبر

تف انداختن-تف کردن-سخت اظهار نفرت کردن

خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند

خاله قدومه-نگا. خاله سوسکه

چراغانی کردن-جشن گرفتن

درآمد-عایدی

ذاق و زوق-زن و بچه-سر و صدا و نق نق بچه

آدم کردن کسی(کسی را تربیت کردن، سواد آموختن)

تن به کار دادن-زیر بار کار و مسئولیت رفتن-برای کار آماده شدن

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش

رفتن از کیسه-ضرر کردن-از سرمایه خرج کردن

افسارگسیخته(سرکش)

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

زهره آب شدن-سخت وحشت کردن-از وحشت به حال مرگ افتادن

دل و دماغ-دل و حوصله

 

زیر شلواری-زیر جامه

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب

از گرد راه رسیده(تازه‌وارد، هنوز به کار دیگری نپرداخته)

 
پیش کسوتی-قدمت و برتری

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

پلاس-اثاث مختصر منزل
چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند
زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

 

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

بقچه بندی-ران چاق

 
دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

به آخر خط رسیدن-به پایان کار

 

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

دانش جو-دانش پژوه-آن که در دانشگاه درس می خواند

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

دمدمی مزاج-دمدمی

آب آتش زده(اشک)

خلق کسی تنگ شدن-عصبانی شدن-بی حوصله شدن

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز

ادا اطوار-پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

افتاده-فروتن-متواضع

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

آشنا روشنا-دوست آشنا

اُرس و پرس-پرسش و پاسخ

دخالت کردن-در آمدن در کاری

 

به راه انداختن-راه انداختن-به کار انداختن
به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق

رشوه گرفتن-رشوه خواری

چشم خوردن-نظر خوردن

چاله میدان-نگا. چاله خرکشی

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)
خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان
اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

دو برجی-کبوتری که در یک جا بند نمی شود

دیم کاری-کشاورزی دیم

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست
خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند

تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی

 

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

بنا گذاشتن-قرار گذاشتن

درس خوان-شاگرد زرنگ و کوشا

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

چین و چوروک-چین و شکن

به روی خود نیاوردن-اهمیت ندادن-به سکوت برگزار کردن-خود را به آن راه زدن

بیخ-کاملا نزدیک-تنگ چیزی

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

خوش دست و پنجه-نگا. خوش دست

پاشویه کردن-شستن پای بیمار با آب گرم نمکدار برای پایین آورد تب

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

بابا بزرگ-پدر بزرگ
دست کم-حداقل

زنکه-لفظی توهین و تحقیرآمیز به زن

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب

چیلی-بدبیاری

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

آی زکی-در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

خوابگوشی-سیلی-کشیده
تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن
انگشت زدن(انگشت در چیزی فرو بردن، امضاء کردن با اثر انگشت)

بار گردن کسی گذاشتن-کاری را به زور و اصرار به عهده ی کسی گذاشتن

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

آشوب شدن دل-دچار تهوع شدن

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

تن لش-به ناسزا: تنبل-بی مصرف-بی کاره

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

 

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

باب شدن-معمول و رایج شدن

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

دوز و کلک-توطئه-مقدمات طرح کاری نامشروع

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

بی رگ-بی غیرت-بی حس

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

 

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن
جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن
جاگرم کردن-در جایی ماندن

راه اندازی-راه انداختن

 

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

 

بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

آبدیده-جلا یافته-آزموده و مجرب
حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن
آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

چِل-خل و دیوانه

آلامد-باب روز-به‌رسم معمول

زبان باز-کسی که با چرب زبانی به مقصود خود می رسد

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

چک و چانه زدن-چانه زدن-وراجی کردن-مذاکره ی فراوان کردن

 

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

دان-دانه-چینه
خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

رد کسی را گرفتن-از روی جای پا یا آثار دیگر کسی را دنبال کردن
حلال کردن-از تقصیر کسی گذشتن-طلبی را به کسی بخشیدن

ازرق(چشم زاغ)

آفت-زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

از بز حرام‌زاده‌تر(سخت‌گریز و حیله‌گر)
دو دستی-با هر دو دست

 

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

اشتباه لپی-اشتباه لفظی

آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

 

 

 
جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور
زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

خودآموز-بدون آموزگار

 

اُتُل-شکم-اتوموبیل

حاجی خرناس-لولو

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

 
 

آب آتش مزاج-می سرخ

زلم زیمبو-لوازم بی مصرف و بی ارزش

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

 
دراز کشیدن-خوابیدن-به پشت خوابیدن-مدتی کوتاه خوابیدن

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

از تیپ کسی بودن

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

حق و حساب-باج سبیل-رشوه
به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

خورد و برد-افراط و زیاده روی-ریخت و پاش-تعدی و تجاوز

چاچولی-زبان بازی-حقه بازی

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

چی-چه-چیز
چشم باباقوری-نابینا-کور

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

بیا و ببین-تماشایی-بسیار جالب-قابل توجه

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

 

بی سکه کردن-بی ارزش کردن-بی اعتبار کردن

خِر-حنجره-گلو

از ته ریش گذشتن(فریب دادن)

آلامد(باب روز، به‌رسم معمول)

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

پاکاری-شغل پاکار
در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

پِخ پِخ کردن-سر بریدن در زبان کودکان

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن
پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

 
خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

 

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

حجله خانه-اتاق شب زفاف

تکان خوردن-ناگهان ترسیدن-جاخوردن-از جا حرکت کردن
زاله-کناره ی برآمده ی جوی-مرز کشتزار

آب آتش زده-اشک
افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)
به کله ی کسی افتادن-به سر کسی زدن-به وسوسه افتادن

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

پیراهن بیش تر پاره کردن-بیش تر تجربه داشتن
آب نخوردن(درنگ نکردن)

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است
اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن