فهرست فرهنگ لغت خودمونی قسمت یازدهم

 

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن
زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

دست اول-نو و تازه

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

 

دویدن توی حرف کسی-حرف میان حرف آوردن-حرف کسی را قطع کردن

ژست دادن-تنظیم وضع و حالت و قیافه برای عکس گرفتن

آهوی شیرافکن-چشم محبوب

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا
از سر نو(دوباره)

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

دل-معده

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)
خوراک-مصرف یک دوره ی معین

 

حمالی-کار مفت و مجانی-کار پر زحمت

زیر آبکی-شنای زیر آب-پنهانی

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

دو به دو-دو تا دو تا

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

براه-سازگار-اهل سازش-با گذشت

پخته-با تجربه-دنیا دیده
حق شناسی-سپاس گزاری

آب مریم(شیره‌ی انگور، عصمت و طهارت)

تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن

پول سر راهی-پولی که بزرگ تر ها به هنگام سفر به زیردستان یا کوچک تر ها می دهند

بو گرفتن-بد بو شدن-بوی چیز دیگری را گرفتن

آب آتش زده-اشک

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

تریاکی-معتاد به تریاک

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

تک پَر-نوعی حرکت در ورزش باستانی

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو
دور تسبیح-بسیار و بی شمار

حشری-شهوت ران-پر شهوت

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست
خلق کسی تنگ شدن-عصبانی شدن-بی حوصله شدن

چوروکیدن-چوروک خوردن-چین برداشتن
ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

 

 

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

آب و خاک-میهن-دیار

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن
جای دشمن-کنایه از نشیمنگاه-ماتحت

ژاکت-کت بافته شده از کاموا

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

بی سیرت-بی آبرو

آخرین تحویل(قیامت)

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

دسته پل-الک دولک

 
بی ریخت-زشت-بد ترکیب

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

 

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

آبِ خشک-آب بسته

تخت شدن-صاف و هموار شدن-کاملا نشئه شدن

دردسر-گرفتاری-سرگردانی

دماغ چاقی-احوال پرسی

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

رتوش-دستکاری و آرایش عکس

بامبول زدن-حقه سوار کردن

 

پیشاب-ادرار

جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز

برو برو داشتن-دارای مال و قدرت بودن-مورد توجه بودن- بر و بیا داشتن

 

دست و پا توی هم رفتن-بی پول شدن-گرفتاری مالی پیدا کردن

آواز شدن(شهره شدن)

آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن
زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها
 

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است
ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن
آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

دم-هنگام

جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

پا اندازی-واسطه ی اعمال نامشروع شدن-جاکشی

خاکه زغال-ریزه ی زغال

دراندشت-وسیع-بی سر و ته

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

دَم نقد-آماده-حاضر

 

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش
باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

خارشک-مردم آزار-سادیست

باردار-آبستن-حامله

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

پیش پیشکی-از پیش

جاگرم کردن-در جایی ماندن

آقبانو(نوعی پارچه‌ی نخی نازک)

درز گرفتن-کوتاه کردن سخن-اصطلاح خیاطی برای کوتاه کردن اندازه ای در لباس

دارایی-ثروت-وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن
 

حسابی-معقول-مورد اعتنا-کاملن
چَپَری بی-درنگ-به سرعت
از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)
آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

دماغ چاقی-احوال پرسی

زبان زدن-سخن گفتن-نوک زبان را به قصد چشیدن به غذایی زدن

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

پیشنهاد-طرح

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

چُل-آلت مرد

تُف به دهن-حیرت زده

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

چشم باباقوری-نابینا-کور
خنگ-نادان-ابله-کودن

درگاهی-آستانه

با کسی بحث و مجادله کردن

بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

توی هم لولیدن-با هم و کنار هم ایستادن و حرکت کردن

بازار مکاره-بازار موقت

 
پر گویی-روده درازی-پر چانگی

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

 

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

تنگاب آمدن-به جان آمدن

 

خودفروش-فاحشه-خائن

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

 

از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن
دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

 

ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

 

 

تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن
چشم انداختن-نگاه کردن

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن

تند رفتن-دور برداشتن-زیاده روی کردن-از حد خود تجاوز کردن

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

 
جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

آمدن(آغاز به کاری کردن)

 

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

 

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

چشه ؟-او را چه شده ؟

زُل-خیره

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

 
الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن-بسیار فرودست تر از کسی بودن-اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن

چله ی زمستان-سرمای سخت

پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

نیروی انجام کاری را داشتن

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

 

خط هوایی-راه هوایی-مسیر هواپیما

جیزگر خانه-محل رباخواری و قرض دادن پول در برابر اموال منقول

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

 

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید
اروای ننه‌ات-ارواح بابات
پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

 
آب نخوردن چشم(امید نداشتن)
 

آب نخوردن(درنگ نکردن)

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

از ته ریش گذشتن(فریب دادن)
از سر کسی افتادن(عادتی را ترک کردن)

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

 

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت

 

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)

بار انداختن-توقف و اقامت کردن

جدا جدا-یکی یکی-جداگانه

پیش کنار-بیضه-خایه

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

آخر و عاقبت-نتیجه‌ی خوب

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد
ژل-مایعی برای شکل دادن موی سر

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)

دندان عاریه-دندان مصنوعی

 

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

چاشت-صبحانه-ناشتایی

پاگون-سردوشی

رو آمدن-به جایی رسیدن-ترقی کردن-ثروتمند شدن

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

 

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن

اخم و تخم-ترش‌رویی-کج‌خلقی

دزدیده نگاه کردن-زیر چشمی نگریستن-بدون آن که طرف بداند او را زیر نظر گرفتن

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

حمله-بیماری غش-صرع

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

چوق-چوب-تومان

دست شما را می بوسد-انجامش به عهده ی شماست

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن

چل ستون-شبستان مسجد
 

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)
ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه
 

خشخاشی-نان خشخاش زده

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

از ریخت افتادن-تناسب خود را از دست دادن-بی‌جلا و جلوه شدن

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

خون کسی کثیف شدن-به شدن خشمگین شدن

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن
رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

پر بدک-خیلی بد

خاور زمین-قاره ی آسیا

از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

 

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

 
به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

تخمش را ملخ خورده-نایاب است

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

خوابگوشی-سیلی-کشیده

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

 

 
برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

پالان خروس-کنایه از چیزی که وجود ندارد برای نشان دادن نداری مطلق

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

روبند شدن-با رودربایستی ناگزیر به انجام کاری شدن

بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

چش-چشم

پیاز مو-ریشه و بیخ مو

 

حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

 

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

 

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)
آبدست-ماهر-استاد

دلجور-همدل

زمخت-درشت-ناهنجار
آدم ثانی-حضرت نوح

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند
حسرت به دلی-آرزومندی شدید

پا واکردن-به راه افتادن بچه

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

چشم باباقوری-نابینا-کور
 

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

آب شیراز-شراب

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

رسیدن به عرصه-بزرگ شدن-به سن پختگی رسیدن

 

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

رمباندن-خراب کردن
رکاب کش-به تاخت-با سرعت

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

آبدار(سخت، شدید، سنگین)

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

زبان پس قفا-نوعی گل است

 
بزن و بکوب-ساز و آواز و رقص-مجلس بزم

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

خر پشته-پشته ی بزرگ سقف شکم داری که روی ایوان و راه پله می سازند

 

 

دُم در آوردن-گستاخ شدن-پر رو شدن-جرات یافتن

جیز کردن-سوراندن به زبان کودکان

دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی
چشم زهره-ترس
پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن
بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

دست انداختن به روی چیزی-چیزی زا غاصبانه تصرف کردن
خرسک-نوعی فرش

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر
خسارت دیدن-زیان دیدن
تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش
زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید
آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)
آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

حالی شدن-فهمیدن-درک کردن

 

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

حُباب-سرپوشی که بر چیزی بگذارند
از دماغ کسی در آمدن-شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن
چاه ویل-جایی که اگر کسی یا چیزی برود دیگر بر نگردد
اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)
پَتی-لخت-برهنه

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

جای سفت-وضعیت سخت

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

خواری و زاری-پریشان حالی